Keramiek uit het rijk van de Maya’s

Liefst 39 Meso-Amerikaanse schatten komen aan bod tijdens Quetzalcoatl: serpent met pluimen, de veiling van onder andere de collectie van Walter Van DenAvenne bij Christie’s Parijs. Maskers, miniatuurtempels en mortieren. Votiefsteles, vereringsbeeldjes en zo veel meer. Maar waar begonnen als je niet meteen thuis bent in het rijk van de Azteken en de Maya’s? Fatma Turkkan-Wille maakt ons wegwijs.

TEKST: CELINE DE GEEST

Walter Van Den Avenne, bestuurder van het veevoederbedrijf Vanden Avenne-Ooigem dat in 1889 werd opgericht door zijn grootvader Zeno Vanden Avenne, was bij de eerste verzamelaars van Meso-Amerikaanse voorwerpen in België. In de jaren zestig begon de Belgische veevoederbaron met het verzamelen van objecten uit Meso-Amerika, het cultuur-historische gebied tussen het noorden van New Mexico tot het noorden van Centraal-Amerika. In 1976 werd een groot deel van zijn collectie tentoongesteld in Brussel door de Generale Bank. Zestien jaar later vierde België de 500e verjaardag van de ontdekking van de ‘Nieuwe Wereld’ met een tentoonstelling van precolumbiaanse kunst in de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis. 130 stukken werden overgebracht uit het Metropolitan, het British Museum, het Rijksmuseum, én uit de Van Den Avenne-collectie. Sinds 1984 is Vanden Avenne als ridder opgenomen in de Belgische erfelijke adel. en van 1985 tot 1989 was hij voorzitter van het Vlaams Economisch Verbond (VEV).

Begin bij het begin

“De hele collectie van baron Van Den Avenne’s getuigt van zijn onfeilbare oog voor elegantie en zeldzaamheid. Hij zag al vroeg de betoverende schoonheid van Meso-Amerikaanse kunst in”, vertelt Fatma Turkkan-Wille, specialist precolumbiaanse kunst bij Christie’s. Een mooi voorbeeld van zijn talent voor verzamelen is de majestueuze sculptuur van een zittende Cihuateotl, de Azteekse godin van de vruchtbaarheid, uit Veracruz (ca. 600-1000). Maar ook Van Den Avenne moest ergens beginnen. Wie in zijn voetsporen wil treden begint volgens Fatma Turkkan-Wille best bij het begin: een goed overzicht van de precolumbiaanse kunst. Die term dekt namelijk een enorme lading. Alle oude beschavingen ten zuiden van de Verenigde Staten vallen eronder, van het tweede millenium voor Christus tot de aankomst van Christoffel Columbus in 1492 en de daaropvolgende kolonisatie door de Europeanen. Meso-Amerika is het gebied waar als eerste de cultuur van de Olmeken (ca. 500-400 v.C.), ook wel de ‘moedercultuur’ genoemd, tot bloei kwam. Later volgde de cultuur van de Maya’s. Die beleefde een hoogtepunt tijdens hun ‘klassieke periode’ van ca. 250 tot 950. Nog later kwamen de Azteken (ca. 1200-1541).

Vaas met een verhaal

Het is niet moeilijk overdonderd te geraken door de verscheidenheid van objecten, technieken en materialen uit deze rijke culturen. Naast tradities van steenhouwen, houten sculpturen en goudbewerking werden ook veren, textiel, jade, zilver en andere metalen gebruikt. “Kunst is zoals mode”, zegt Fatma Turkkan-Wille. “Een beginnende verzamelaar moet voor zichzelf uitmaken wat hij of haar aantrekt.” De keramiek van de Maya’s lijkt evenwel een goed begin. “Een zeer groot deel van de precolumbiaanse kunst is gemaakt uit terracotta. Gelukkig bleven veel voorbeelden bewaard, vooral van de tradities in Colombia en Ecuador. De meest productieve keramisten van Zuid-Amerika waren de oude Peruanen. Terracotta uit die regio bestrijkt de periode van 900 voor Christus tot de Spaanse verovering. Costa Rica heeft dan weer een heel andere rijke traditie. Maar het is in Mexico waar we enkele van de meest bekende keramieken objecten vinden, gemaakt door de Maya’s. De vazen met hun geweldige geschilderde verhalen doen denken aan oud Grieks aardewerk.”.

Ontcijferde mythes

Naast vazen zijn er nog heel wat andere soorten keramieken objecten, waarvan er veel vertegenwoordigd zijn in de collectie Van Den Avenne. Maya-keramiek werd namelijk gemaakt om zowel in de dood als in het leven te voeden. Fatma Turkkan-Wille: “De erg duurzame, gebakken recipiënten waren geschikt voor voedsel en drank voor het dagelijks leven, maar ook bij offers voor inwijdingsbegrafenissen.” Daarnaast bleven ook figuratieve werken bewaard, vaak zijn het verrassend naturalistische portretten. Maar welke keramiek is tegenwoordig het populairst onder verzamelaars? Fatma Turkkan-Wille: “Al het Maya-aardewerk werd manueel opgebouwd in plaats van op een pottenbakkersschijf. Het proces van het maken van keramiek was complex en verdeeld in veel verschillende stappen. Tijdens de klassieke periode (ca. 250-950) ontwikkelden kunstenaars een uitgebreid repertoire van polychrome objecten, beschilderd met figuratieve scènes. Net als in het oude Griekenland werd keramiek het medium voor kunstenaars om scènes van mythen uit te beelden, vaak opgedragen aan hun beschermheren en koningen. Andere scènes beelden rituelen uit van Maya-heersers en de adel. Voor koningen en koninginnen uit het klassieke tijdperk diende keramiek niet enkel tot gebruiksvoorwerp. Terracotta objecten markeerden rijkdom en waren niet zelden diplomatieke geschenken. De vazen en andere voorwerpen worden voor ons steeds ‘leesbaarder’ naargelang het Maya-geschrift, de glyphen, verder ontcijferd worden. Het is dit type keramiek, met de mix van een rijke iconografie en ontcijferde teksten, dat erg in trek is bij verzamelaars en instellingen. Maya-keramiek kan variëren in grootte, decoratie en vorm en evenzo kunnen de prijzen variëren van € 1.000 tot meer dan € 150.000.

Goede raad

Maya-keramiek is in, zoveel is duidelijk. De iconografische lagen die de werken populair maken vragen evenwel ook een minimum aan onderzoek. Terracotta uit het rijk van de Maya’s is voor verzamelaars die al wat kennis hebben verworven over de cultuur, de mythes en het wereldbeeld, of die bereid zijn zich in te lezen. “Het kopen van een Maya-vaas kan leiden tot een spannend intellectueel avontuur”, zegt Turkkan-Wille. Lezen, lezen, lezen, dat is volgens haar het belangrijkste. Het bezoeken van musea met boeiende precolumbiaanse collecties beveelt ze natuurlijk ook aan. “De belangrijkste verzamelingen bevinden zich in Noord- en Zuid-Amerika. Het Metropolitan en het Princeton University Art Museum bijvoorbeeld, maar ook het Museo Nacional de Anthopología in Mexico-Stad en het Museo del Oro in Bogotá, Colombia. Dichter bij huis is er het Weense Weltmuseum (Museum voor Volkenkunde), in Parijs het grote Musée du Quai Branly en in Londen het British Museum.” Tot slot benadrukt Fatma Turkkan-Wille het belang van conditierapporten, vooral voor keramiek maar ook voor werken uit steen. “Is er schade, zijn er restauraties of overschilderingen? Dit zijn het soort vragen waarmee je rekening moet houden.” We mogen van geluk spreken dat een aanzienlijk deel van de inheemse keramiek de vernielingen van de conquistadores overleefd heeft. Laten we dan ook zo nauwgezet mogelijk omgaan met wat ons rest.

 

BEZOEKEN
‘Quetzalcoatl: Serpent à Plumes’ (live online veiling), Christie’s, Avenue Matignon 9, Parijs, www.christies.com, 09-02 om 17 uur

Ontdek de andere artikels uit het februarinummer hier of mis geen enkel nummer en abonneer je nu!