Banksy

Meester in marketing

Voor de ene is hij een held, voor de anderen een bedotter. Banksy steekt de draak met de speculatiezucht en het obscene van een markt waarvan hij een van de meest zonderlinge representanten is, bekend om zijn straffe stunts en al even straffe resultaten.

TEKST: GWENAELLE GRIBAUMONT

Banksy werd in 1974 geboren in Bristol. Al bijna twintig jaar houdt hij zijn identiteit angstvallig geheim. Dat is natuurlijk de voedingsbodem voor allerlei mythen en gissingen, die op hun beurt dan weer zijn marktwaarde voeden. Eén ding is in ieder geval zeker: de ster van de street art is een geëngageerde kunstenaar die aan de lopende band politieke statements maakt en maatschappelijke vraagstukken aankaart (migratiecrisis, gewapende conflicten, sociale strijd, consumptiedrift, enz.). Niet alleen in zijn werk, ook in het echte leven geeft hij blijk van engagement. Zo huurde hij ooit een schip om migranten op de Middellandse Zee te hulp te komen. Hij verkocht ook een werk (Mediterranean Sea View, 2017, € 2,4 miljoen) om een ziekenhuis te financieren voor de kinderen van Betlehem, op de Westelijke Jordaanoever. Een ander werk (Game Changer, € 16,7 miljoen) verkocht hij ten voordele van de Britse zorgverleners. Daarmee versterkte hij niet alleen zijn reputatie, maar ook zijn marktwaarde. In 2020 was Banksy volgens Artprice de op 13 na duurste levende kunstenaar ter wereld. Zijn marktwaarde was zelfs nooit eerder zo sterk als tijdens de pandemie. Het afgelopen jaar werden zo’n negenhonderd werken van hem verkocht.

Straffe stunts

Hij houdt van provoceren en heeft lak aan de normen van de kunstmarkt. Banksy zet het absurde ervan in de kijker, met spectaculaire stunts, die steevast op de nodige media-aandacht kunnen rekenen. In oktober 2013 omzeilde hij de kunstmarkt door incognito een bescheiden verkoopstand neer te poten vlak bij Central Park, waar hij kleine originele schilderijen te koop aanbood voor $ 60. De belangstelling van de wandelaars was niet meteen overweldigend: de kunstenaar haalde een omzet van $ 420, terwijl experts zijn werken toen een waarde van $ 160.000 toekenden. Een reclamestunt of een daad van rebellie? Hij onderstreepte er in elk geval zijn onafhankelijkheid mee. Banksy verkocht waar en wanneer hij dat wilde, en bepaalde zelf zijn prijs.

In oktober 2018 pakte hij in New York uit met een magistrale stunt. Zijn werk Girl with Balloon (2006) ging er bij Sotheby’s onder de hamer voor $ 1,1 miljoen. Tot plots een alarm weerklonk en iedereen met verbijstering zag hoe het werk neerzakte en werd versnipperd door een in de lijst verborgen mechanisme. De kunstenaar had iedereen weer eens gefopt. Hilariteit alom. Meteen vroeg men zich echter ook af wat hij hiermee bedoelde. Wilde hij de draak steken met de prijzen die de pan uit rijzen, de speculatie rond zijn werk? Eén ding is zeker: deze subversieve happening maakte het werk op slag wereldberoemd, waardoor de waarde ervan meteen verdubbelde. Knap gedaan. Met elke stunt neemt de populariteit van Banksy alleen maar toe. Toch wijzen veel waarnemers op de dubbelzinnigheid van zijn opzienbarende stunts. Waarom werd het bewuste werk niet volledig versnipperd? Dan kon er zeker geen sprake meer zijn geweest van commerciële bijbedoelingen. Tenzij Bansky zelf de verkoper en/of koper was in dit onwaarschijnlijke verhaal?

Ook stunten met prijzen

In oktober 2019 ging het monumentale schilderij Devolved Parliament bij Sotheby’s van de hand voor € 11,1 miljoen, het vijfvoudige van de hoogste richtprijs! Op het schilderij is het Britse parlement te zien, met in plaats van volksvertegenwoordigers chimpansees, zittend op de groene banken. Dit veilingresultaat was het op 15 na beste van het jaar. De onlangs in Brussel opgerichte galerie voor hedendaagse kunst Deodato, gespecialiseerd in street art, deelt de prijs van zijn werken in voorraad mee op eenvoudig verzoek. De opgegeven prijs van het drieluik getiteld Flower Thrower (2019) is € 684.100, wat niet verrassend is voor een origineel werk van die kwaliteit. Verrassender daarentegen is dat de in grote aantallen geproduceerde zeefdrukken eveneens hoge bedragen opleveren. Zo ging het lot Happy Choppers (2003), met nummer 621/750, op 28 mei 2020 tijdens een onlineveiling bij Phillips van de hand voor $ 39.000, terwijl het vier jaar eerder voor slechts $ 4.500 was gekocht. Een jaarlijkse stijging van 70 %. Wie doet beter? Volgens Artprice leveren de meeste met een spuitbus gecreëerde schilderijen € 300.000 tot 400.000 op. Af en toe is er een werk dat de richtprijs ver overtreft. Zo ging Vote To Love (2018) in februari 2020 bij Sotheby’s van de hand voor € 1.126.377. In maart 2021 bracht Girl with Ice Cream on Palette bij Bonhams € 1,04 miljoen op en in april laatstleden ging Gas Mask Boy bij Phillips de deur uit voor € 2,07 miljoen. Bij de laatste resultaten springt één daarvan in het oog. Diezelfde dag ging Bomb girl, gecreëerd met dezelfde techniek als de eerste werken (spuitbus), van de hand voor € 11.500. Idem voor Happy Choppers. Hoe is die waardevermindering te verklaren? Net als bij veel andere werken heeft Pest Control geen certificaat van echtheid verstrekt. Het ging immers om zeefdrukken die niet voor de verkoop waren bestemd, maar waren gecreëerd als statement. Het ging om werken die Bansky oorspronkelijk had gemaakt met sjabloon en spuitbus op karton, gebruikt op betogingen tegen de oorlog in Irak, op 15 februari 2003.

Strijd tegen namaak

Laten we nu even Pest Control (letterlijk: bestrijding van ongedierte) onder de loep nemen. Behalve een politieke en sociale strijd voert Banksy ook strijd tegen de pogingen tot namaak en speculatie met zijn ‘afgeleide werken’ (stickers, affiches, enz.). Als slachtoffer van zijn succes zag de Britse kunstenaar zich genoopt zijn eigen systeem van echtheidsgarantie in het leven te roepen. Het is ook het enige platform voor de rechtstreekse verkoop van nieuwe werken uit zijn atelier. Banksy wil zijn werken op de markt brengen wanneer hij dat wil en met zijn eigen productiemethoden. Hij wordt door niet een galerie vertegenwoordigd. Hij geeft ook nooit zijn zegen aan de grote tentoonstellingen over zijn oeuvre. Terwijl we dit schrijven, stond op zijn website te lezen dat er momenteel geen nieuwe werken beschikbaar zijn. Pest Control blijft evenwel actief. In een nogal directe stijl waarschuwen ze: “Staat u op het punt veel geld uit te geven, kijk dan uit. Sommige personen doen hard hun best om dure namaakwerken aan de man te brengen, met overtuigende verhalen. In een reactie op die nogal tragische incidenten hebben we de dienst Keeping It Real opgezet.ˮ De financiële bijdrage wordt terugbetaald indien blijkt dat het toch om namaak gaat. Alle originele en authentieke werken moeten vergezeld zijn van een echtheidscertificaat: PCO COA (afkorting van Pest Control Office Certificate of Authentification). Wordt bijgeleverd: de helft van een genummerd bankbiljet van £ 1. De andere helft bevindt zich in het archief van Pest Control.

Slimme marketing

Jean-Michel Basquiat en Keith Haring hebben het pad voor de street art geëffend. In de periode 2009-2019 kreeg die markt een vaste structuur. In die tien jaar groeide de markt snel en gestaag met Banksy, de Franse Invader, de Britse Stik en de Amerikanen Obey en Kaws als belangrijkste representanten. In die top-5 is Banksy zonder twijfel degene die het meest kaas van marketing heeft gegeten. In 2019 tastte hij de grenzen tussen kunst en massamarkt af door een eigen onlinewinkel te creëren: shop.grossdomesticproduct.com™. Daar kun je tal van afgeleide producten kopen, van spuitbussen tot kogelwerende vesten met daarop de Britse vlag. Banksy drijft ook de spot met de mode. Zo verkoopt hij T-shirts met daarop een afbeelding van zijn Girl with balloon, inclusief gerafelde onderkant. De beschrijving van de producten op de website is eerder eigenwijs. Er wordt een twintigtal producten aangeboden, al is momenteel niet een exemplaar beschikbaar. Daar zit een strategie achter: door er iets zeldzaams van te maken, neemt de fascinatie van het publiek nog toe. In afwachting van een volgende stunt?

 

BEZOEKEN

 

BANKSY: Genious of Vandal Grote Markt 5, Brussel, www.banksyexpo.com, t/m 31-08

Banksy. The Brussels Show Deodato Art, Sint-Jansstraat 28, Brussel, www.deodato.be, t/m 03-07

LEZEN

Banksy Graffitied Walls and Wasn’t Sorry door Fausto Gilberti, Phaidon, Londres, 2021, ISBN 978-1-83866-260-8

Ontdek de andere artikels uit het zomernummer hier of mis geen enkel nummer en abonneer je nu!